Bậc tam cấp là một trong những yếu tố quan trọng không thể thiếu trong kiến trúc nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ. Không đơn thuần là bước lên xuống, tam cấp còn mang ý nghĩa về phong thủy, nâng đỡ kết cấu nhà và nghi lễ truyền thống của người Việt. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vai trò và cách làm bậc thềm tam cấp, cùng những lưu ý quan trọng khi xây dựng theo phong cách nhà gỗ Bắc Bộ truyền thống.
Nhà gỗ Phúc Lộc – An tâm khi lựa chọn
Ý nghĩa tên gọi bậc tam cấp
Trong kiến trúc nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ, bậc tam cấp không chỉ là lối lên xuống mà còn là biểu tượng của triết lý sống sâu sắc. Tên gọi “tam cấp” xuất phát từ việc sử dụng ba bậc thềm trước nhà, tượng trưng cho ba yếu tố cơ bản của vũ trụ: Thiên (trời) – Địa (đất) – Nhân (con người).
Cấp là từng bậc thang, từng nấc thăng tiến trong cuộc sống. Đặt “tam” và “cấp” bên nhau, người xưa đã khéo léo gửi gắm một triết lý sống sâu sắc: con người sống thuận thiên thời, hợp địa lợi, mới đạt được nhân hòa.
Vì vậy, thềm tam cấp không chỉ là lối lên xuống, mà còn là lời chào đầu tiên của ngôi nhà, một bước đệm về phong thủy, về thế đất và về cả lễ nghĩa gia phong.
Vai trò của bậc tam cấp trong nhà gỗ cổ truyền
Bậc thềm tam cấp không chỉ là phần nối giữa sân và nhà mà còn đóng vai trò quan trọng trong kiến trúc, phong thủy và nghi lễ của ngôi nhà gỗ cổ truyền.
Về kiến trúc: tạo thế “bệ đỡ” – nâng nền nhà
Trong thiết kế nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ, bậc tam cấp đóng vai trò như phần móng mở rộng, kết nối giữa sân vườn và nền hiên. Kiến trúc truyền thống thường xây nền nhà cao so với mặt sân để tránh ẩm thấp, thoát nước tốt và tạo sự trang trọng. Ba thềm tam cấp không chỉ giúp thuận tiện khi bước lên mà còn góp phần định hình tỷ lệ kiến trúc hài hòa cho mặt tiền ngôi nhà.
Bậc thềm này thường làm bằng đá hoặc gạch nung già, cao khoảng 17–18 cm mỗi bậc. Đây chính là hình thức “bệ đỡ tầng trần gian – nơi thiêng của con người” mà cha ông ta gìn giữ.
Về phong thủy: nơi chuyển giao khí âm – dương
Trong quan niệm phong thủy phương Đông, bậc tam cấp không đơn thuần là lối lên xuống mà còn là “cầu nối giữa hai thế giới khí”: âm khí từ đất và dương khí từ trời. Vị trí của tam cấp nằm chính giữa hiên là nơi giao nhau giữa sân (thuộc Dương) và nội thất nhà (thuộc Âm), đóng vai trò điều tiết luồng khí ra vào nhà.
Người xưa quan niệm: “Nhà phải tụ khí, cửa phải sinh khí”, nên thiết kế tam cấp cũng cần đảm bảo các yếu tố: số bậc lẻ, cao đều, chiều rộng hợp lý để khí lưu thông mượt mà, không bị cản trở. Ba bậc cũng ứng với quy luật “Sinh – Lão – Bệnh – Tử – Sinh”. Trong đó bậc thứ ba rơi vào cung “Sinh” nếu tính từ nền đất lên nhà, đây là mấu chốt phong thủy quan trọng, được nhiều thợ cả và kiến trúc sư nhà gỗ tính toán kỹ lưỡng.
Về nghi lễ: nơi gia chủ thắp hương giao thừa, tiếp khách, làm lễ đầu năm
Bậc thềm tam cấp còn gắn liền với những nghi lễ gia đình trong suốt vòng đời người Việt. Đây là nơi gia chủ đặt mâm lễ giao thừa, thắp nén nhang trầm đầu tiên cầu một năm mưa thuận gió hòa. Là nơi rước ông Công – ông Táo về nhà, là nơi đón khách quý đầu xuân. Với người lớn tuổi, bậc tam cấp còn là nơi các cụ ngồi nghỉ chân, nhìn ra sân ngắm con cháu sum vầy.
Những điều nên và không nên khi làm bậc tam cấp ít người biết
Không phải ai cũng nắm rõ các nguyên tắc nên và không nên khi thiết kế tam cấp. Nếu chỉ xây theo cảm tính hoặc lệch lạc về số bậc, vị trí, rất dễ khiến tổng thể ngôi nhà mất cân đối, ảnh hưởng đến phong thủy lẫn sinh hoạt.
NÊN đặt tam cấp chính giữa hiên – cân đối mặt tiền
Tại các công trình nhà gỗ Bắc Bộ truyền thống như nhà 3 gian, 5 gian, tam cấp thường được đặt chính giữa gian giữa, cũng là nơi quan trọng nhất, nơi thờ tự tổ tiên hoặc tiếp khách chính. Vị trí này không chỉ hợp lý về giao thông đi lại mà còn tạo sự cân xứng, ổn định về thị giác cho mặt tiền nhà. Khi nhìn từ sân lên hiên, ba bậc tam cấp chính giữa giống như trục “cột sống” nâng đỡ toàn bộ phần kiến trúc phía trên – từ hàng cột cái đến mái hiên rộng.
Ngoài ra, đặt tam cấp giữa nhà còn là cách thể hiện trật tự và nghi lễ truyền thống: khách đến từ cổng đi thẳng lên nhà, vào chính gian giữa. Gia chủ có thể tiếp rước tổ tiên, làm lễ vào đầu năm mới ngay tại thềm tam cấp này, vừa thuận tiện, vừa đúng phép tắc “trên kính dưới nhường”.
KHÔNG nên làm số bậc chẵn hoặc vượt quá 3 bậc
Nguyên tắc “tam cấp” nghĩa là chỉ làm đúng 3 bậc, không hơn, không kém. Trong khi nhà hiện đại có thể dùng 5, 7, hoặc nhiều bậc theo độ cao nền, thì nhà gỗ truyền thống lại giữ vững quy tắc ba bậc nhằm tượng trưng cho Thiên – Địa – Nhân.
Theo các thợ làm nhà gỗ lâu năm, việc làm số bậc chẵn (2, 4) hoặc quá 3 bậc có thể phá vỡ ý nghĩa biểu trưng của tam cấp, đồng thời phạm vào thế “cô độc” hoặc “phân ly” trong phong thủy. Đặc biệt, số bậc lẻ mới rơi vào cung “Sinh” nếu áp dụng quy luật “Sinh – Lão – Bệnh – Tử – Sinh” cho từng bậc từ dưới lên.
Bên cạnh đó, nếu nền nhà quá cao và cần nhiều bậc, người ta sẽ không gọi là tam cấp nữa mà chuyển sang làm thang gạch có chiếu nghỉ hoặc thêm dốc lát đá hai bên, không đặt ở chính giữa.
>> Xem thêm: Thiết kế thi công nhà gỗ: Tìm hiểu chi tiết từ A đến Z
Trong quá trình xây dựng hoặc phục dựng nhà gỗ kẻ truyền, gia chủ nên đặc biệt quan tâm đến cách làm bậc tam cấp đúng chuẩn, tuân theo các nguyên tắc phong thủy – nghi lễ – tỷ lệ kiến trúc. Nếu quý vị đang tìm hiểu sâu hơn về bậc tam cấp, hoặc cần tư vấn chi tiết về thiết kế và thi công nhà gỗ cổ truyền, hãy liên hệ với Nhà Gỗ Phúc Lộc để được hỗ trợ nhanh chóng.
Thông tin về nhà gỗ Phúc Lộc
Số điện thoại: 0973812666
Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm
Xưởng sản xuất: xã Cần Kiệm, huyện Thạch thất, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)
>Tham khảo thêm video về nhà gỗ truyền thống Bắc Bộ
>Tham khảo kiến thức nhà gỗ
